ФРАНЦ СЕНАТЧИД ХОТЫН ЗАХЫН МАЛЧИН АЙЛД ЗОЧЛОВ

— Ч. БАЯРЖАРГАЛ    6 ЦАГИЙН ӨМНӨ

УИХ дахь Монгол-Францын найрамдлын бүлгийн дарга Ж.Чинбүрэнгийн урилгаар Францын парламентын дэд дарга, хатагтай Натали Дэлатр тэргүүтэй сенатчдын албан ёсны айлчлал эхэлсэн эхний өдөр /2021.09.10/ тэднийг монгол ахуй, малч амьдралын зах зухтай танилцуулахаар Францын элчин сайдын яамнаас хотын зүүн зах руу хөдөлсөн юм.

Хотын их түгжрэл, хотын захын дүүргийн амьдрал машины цонхоор франц зочдод ямархан сэтгэгдэл төрүүлж буй бол доо... гэсэн бодол дотор эргэлдэн явлаа. Шар хадны эцсийн буудлаас нь шороон зам руу салав. Энхэл донхолтой шороон замаар зүүн хойшоо чиглэн нэг цаг орчим явахад "ээ дээ үзэсгэлэнт монгол нутгийн минь уул ус, ургамал мод  гайхамшигт намрын өнгөөр угтав. Дэлхийн аль ч хотын захын дүүргийн амьдрал угаас төстэй ч "шар хад" орчмоор явахад бор тоорог амьдралаа франц сенатчдаас далдалчихмаар ч юм шиг мэдрэмж төрөөд явсан минь байгалийн сайхан цэлийх төдийд мартагдсан байлаа. 

Ингээд бид хотын төвөөс 50 орчим км яваад зорьсон газраа ирэв. 

Энэ бол К.Балжинням гуайнх. БЗД-ийн 20-р хороо, эднийх Улиастайн хоёрдугаар хэсэг, Баянгол гэдэг газар оршин суудаг. Түүний эхнэр С.Хараа. Тэд Ховд аймгийн Булган сумаас нүүж ирээд 20 жил болж байгаа. Гурван хүү, нэг охин нь тусдаа гарч, бага хүүтэйгээ гурвуулаа амьдардаг аж. Дүүрэг, хорооныхоо хамгийн захад амьдардаг монгол айлын нэгэн өдөртэй танилцах миний хувьд ч сонирхолтой санагдаж байлаа.

Бид үнэхээр хөдөлмөрч айлд ирсэн нь айлын босгоор алхах төдийд ойлгомжтой байв. Их хотын түм түжгэнэсэн амьдралаас хол тасархай, байгалийн сайханд амьдараг Балжинням гуайнх  франц сенатчдын үзэхийг хүссэн монгол ахуй мөн байсан бололтой...   

Франц-Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Филипп Мүэй "Балжинням, Хараа гуай хоёрт өөрийгөө танилцуулан бяслаг үнэхээр гоё амттай юм. Хийсэнд хүнд нь маш их баярлалаа гээд баяслагтаа давс цацаад идэж үзвэл илүү гоё санагдах юм шиг байна" хэмээн туршиж үзэв. Европ боловсон зан тэрхэн зуурт монгол ахайн халуун дулаан уур амьсгалаар солигдож буйг би анзаарч суулаа. Ж.Чинбүрэн гишүүн энэ бол жинхэнэ монгол бяслаг. Малын цэвэр сүүгээр хийж хатаасан бяслаг учраас ийм сайхан амттай байгааг тэдэнд тайлбарлан хэлэв. 

Харин Францын парламентын дэд дарга, хатагтай Натали Дэлатр жимсний чанамалыг ихэд амтархан идэж, ямар жимс болох талаар асуун, үнэхээр гоё амттай хэмээн магтав. Хараа гуай байгальд ургадаг хад жимсийг өөрсдөө түүгээд цэвэрлэж чанаж буцалгаад хийдэг талаараа хэлж өглөө. Мөн тэрбээр Францын Бордо муж буюу дэлхийн дарсны эх нутаг гэж хэлдэг хотод амьдардаг тэндээс сонгогдсон тухайгаа хуучлан тэдэнтэй адил хөдөө аж ахуй буюу дарсны аж ахуй эрхэлдэг гэлээ. Дарсыг Монгол шимийн архитай зүйрлэн ярьж амтархан уулаа. 

Хоолны соёлоороо дэлхийд тэргүүлдэг Францын сенатчид монгол идээг ихэд таалан хүртэх нь надад хоржоонтой нэгэн бодол төрүүлнэ. Гэнэт хүртэх гэдсийг нь битгий хямраагаасай гэсэн шүү юм бодонгоо хэд гурван зураг дарж амжив.

"Хөдөлмөрч гэр бүлийн хүртэх баялаг нь үнэхээр их"

Ирсэн зочдоо дайлж цайлсны дараа Хараа гуай үнээний фермээ, Балжинням гуай тариалж буй моднуудаа танилцууллаа. Давжаа алим, үрэл, зэрлэг тошлой, үхрийн нүд, чацаргана жимснүүдийг өөрсдийн аргаар тарьж байгаа бөгөөд хоёр жилийн дараа ургацаа авч эхлэх аж.

Үхрийн фермер нь бусад айлууд ч санаа авч болохоор үнэхээр цэгцтэй, цэвэрхэн байлаа. Бяслаг, шар тос, сүү, монгол нэрмэл зэрэг сүү сүүн бүтээгдэхүүн хийж ойр орчмын дэлгүүрүүддээ худалдаалж амьдрал ахуйгаа залгуулдаг байна. Урьд нь сүүний үйлдвэрт нийлүүлдэг байсан ч үнэ нь буурсан тул ийнхүү хувиараа сүүний ферм эрхлэх болсон байна. Сенатчид тэднийг маш цэвэрхэн, цэгцтэй гоё фермтэй, хөдөлмөрч хүмүүс юм хэмээн сэтгэгдэлээ илэрхийллээ.

"Дэлхийн зах зээлд гарсан Монгол хонины ноосоор хийсэн органик бордоо"

УИХ -ын гишүүн Ж.Чинбүрэн, хонины ноосоор бордоо хийдэг бизнес эрхлэгч эмэгтэйг урьж Францын сенатын гишүүдэд танилцуулсан нь “Монпеллетс” ХХК-ийн Төслийн удирдагч Л.Ариунчимэг гэх эмэгтэй байсан юм. Л.Ариунчимэг өөрсдийн үйлдвэрлэдэг био бордооны дээжээс сенатчидад өгөөд бүтээгдэхүүнийхээ давуу тал, ач холбогдлын талаар танилцууллаа. 

2016 онд байгуулагдсан цагаас хонины ноосоор бордоо үйлдвэрлэх тухай Германы туршлагийг судалж хийж эхэлсэн бөгөөд монгол хонины ноосны чанарыг шалгуулахаар дэлхийд уг төрлийн үйлдвэрлэлээр алдартай Герман улс руу дээжийг нь явуулж шинжлүүлжээ. Ингэхэд монгол хонины ноосонд агуулагддаг азот болон калийн агууламж чанартай гэгддэг герман ноосноос хамаагүй илүү сайн гэсэн дүгнэлт гарсан тул 2018 онд үйлдвэрээ байгуулж ашиглалтад оруулсан байна. 

Монгол улс 30 гаруй сая хоньтой. Гэвч ноосыг нь 100 хувь ашиглаж чадахгүй хаягдах нь их байдаг учир энэхүү цэвэр түүхий эдээ ашиглан бордоо хийх болсон нь дэлхийд худалдаа үйлдвэрлэлийн зориулалтаар их хэмжээгээр экспортлож байгаа цорын ганц улс нь манайх болсон гэдгийг онцолсон ба Франц-Монголын найрамдлын бүлгийн дарга Филипп Мүэй энэхүү бордооны ач холбогдол, үйлдвэрлэх процессын талаар ихэд сонирхон асуув. Надад ч тун сонирхолтой санагдсан бөгөөд дараах мэдээллийг цуглуулж амжив. 

Хонины ноосон органик бордооны хувьд олс, химийн бодис, нэмэлт бодис холихгүйгээр хонины ноосыг 100 хувь хуурайгаар нь боловсруулж бордоо бий болдог. Үйлдвэрлэх процесс нь өөрөө байгальд маш ээлтэй. Ус ашигладаггүй, хүлэмжийн хий ялгаруулалт маш бага, хөрсөнд чийгшил сайн өгдөг зэрэг давуу талтай аж. Ингээд бордоог жилдээ нэг л удаа буюу суулгацын дор хийгээд 10 сар үйлчилдэг байна. Хүнсний ногоо, жимс жимсгэнэ, бут сөөг гэх мэт бүхий л ургамал ногоог бордоход ашиглаж боломжтой. Монгол улс энэхүү бордоог үйлдвэрлэх түүхий эдийн нийлүүлэлт хангалттай их учраас бусад улсууд руу их хэмжээгээр нийлүүлэх боломж их байгааг хэлж байв. Герман, Австрид байдаг "Газар тариалангийн  судалгааны инстути"-ээс  чанарын баталгааны гэрчилгээг уг бүтээгдэхүүнд олгосон бөгөөд органик хэмээн бүртгэсэн Монголын цорын ганц бүтүүгдэхүүн нь энэхүү бордоо аж.

Хонины ноосоор бордоо хийх нь ноосыг өөр олон шат дамжлагатай аргаар боловсруулсан бүтээгдэхүүн хийхээс хавьгүй илүү юм гэдгийг төлөөлөгчид хэлж байлаа. Магадгүй дэлхийн бусад улс орон, Франц улс руу монголын бүтээгдэхүүнүүдийг экспортлоход дэмжин ажиллах боломжтой эсэх талаарч тэд хэллээ.